انشعابات اصلی سلفیّه در سطح جهانی در یک تقسیمبندی کلّی نحله سل
در یک تقسیمبندی کلّی نحله سلفیه به چهار گرایش عمده تقسیم شدهاند
1ـ سلفیّه اصلی 2ـ سلفیّه معتدل 3ـ سلفیّه طرفدار آلبانی
4ـ سلفیّه سیاسیـجهادی
انشعابات اصلی سلفیّه در سطح جهانی
در یک تقسیمبندی کلّی نحله سلفیه به چهار گرایش عمده تقسیم شدهاند
1ـ سلفیّه اصلی 2ـ سلفیّه معتدل 3ـ سلفیّه طرفدار آلبانی
4ـ سلفیّه سیاسیـجهادی
سلفیّه اصلی:
دفاع از چهارچوب و شاکلة اصلی افکار محمّدابن عبدالوهّاب را در ذمّه خویش گرفته و مسائلی چون انحصار دعا و استعانت و عبادت برای خدا و نفی بدعتها و ترویج نظرات علمای قرنهای اوّل و دوم و سوم و تابعینشان را بصورت تکراری و کلیشهای در کتابها و منابر و ایستگاههای رسانهای بازگو می نمایند بیشتر علمای رسمی عربستان سعودی آنها که در دارالبحوث والأفتا گردآمدهاند و کسانی که برنامة مذهبی رادیو سعودی را همچون نورعلی الّدرب را به اجرا درمیآورند همین نوع تفکّر را دارا میباشند آنهایی که این الگوی فکری را دارند و کتابهایشان تا حدی پخش شده است به قرار ذیل میباشند :
مفتی سابق سعودی عبدالعزیز بن عبدالله ابن باز (م 1421)، شیخ سلیمان تمیمی، محمّدصالح عثیمین(1410 ـ 1320)، ابوبکر جابر الجزایری و محمّدامین شنقیطی صاحب تفسیر اضواءالبیان، 1293ـ1325 جمیل زینو، شیخ ربیع مدخلی استاد جرح و تعدیل که همگی از متأخرین و معاصرین میباشند و از قدما شیخ عبدالرحمن آل الشیخ 1285ـ1193 صاحب کتاب فتحالمجید و دیگر علمای آل الشیخ که از نوادگان محمدابن عبدالوهاب میباشند مخصوصاً شیخ محمدابن ابراهیم آل الشیخ که قبل از بن باز مفتی سعودی بودند 1386ـ1311 و شیخ عبدالمحسن العّبادی دارای تألیفی در تأیید احادیث مهدی آخرالزمان و ردّ بر کتاب لامهدّی ینتَظر نوشته قاضی سابق قطر و شیخ عوض العبّادی الیمنی و عبدالقادر اهدل دارای منظومههای هدایة المُرید و توحید علاّم الغیوبو نویسندگان کتابچه موجز عقیدة السلف همچون شیخ صالح فوزان و شیخ عبدالرحمن سعدی صاحب تفسیر تیسیر و ...
بطور کلّی این نحله از سلفّیه بیشترین مبلغّین و دعاة سلفیة را در سطح جهانی و بخصوص در دانشگاههای پُر امکانات سعودی پوشش میدهند غالباً وارد مسائل سیاسی و اجتماعی و حتّی مسائل مستحدث فقهی نیز نمیشوند در اعتقادات هم به همان تحقیقات محمّدابن عبدالوهاب و سلف دانشمندش ابن تیمّیه اکتفا مینمایند در مسائل سیاسی و اجتماعی صاحب مکتب خاصی نیستند در عربستان سعودی یک طبقه رجال مذهبی مرتبط با حکومت را تشکیل میدهند و به همکاری سلطان و مفتی مانند دورانهای گذشته تمدن اسلامی علاقمند هستند برخی از علماء دون پایهتر آنها مانند جمیل زینو در نوشتجات تندروی خاصی دارند. میتوان آنها را سلفیه فکری ـ اعتقادی هم نام نهاد چون وارد تفصیلات فکر و فقه اسلامی و مسائل روز و سیاست نمیشوند. و؛ چون از سنت رایج سلفیه ـ از ظهور محمد ابن عبدالوهاب تا دستگاه مذهبی کنونی عربستان ـ تبعیت میکنند، میشود آنها را سلفیه سنتی نیز خواند. مذهب دولتی سعودی از آنها نیرو میگیرد و مفتیان سعودی از همان آغاز تشکیل دولت سعودی از میان آنها انتخاب میشود خدماتی که از سوی سعودیها به مسلمانان جهان میشود در تأسیس مؤسسات خیرّیه و دانشگاهها، بیشتر تحت سرپرستی آنها انجام میشود البتّه بیشک جریاناتی آگاهتر و دارای وسعت نظر بیشتری هم در میان رجال سیاسی و هم رجال مذهبی سعودی وجود دارند که به خدمات بیشائبهتر ناشی از ثروت فراوان سعودی تشویق مینمایند. پیشروترین و بِروزترین نمود فکر سلفی اصلی صدور مجله �البیان� در لندن بوده که در ترویج فکر سلفی و مقابله با ادبیات آزاد و افکار سکولار و فشارهای وارد بر مسلمانان در هر جای دنیا و نیز مقابله با افکار نوگرای اسلامی تلاش میورزد اهداف کلی مجله در شماره اول آن در سال 1406 بشرح زیر بیان شده است:
1ـ انتشار عقیده اهل سنت و جماعت
2ـ انتشار علم شرعی که مبتنی بر دلیل باشد و اصالت علمی داشته باشد.
3ـ تلاش در راه بحثهای تبلیغی و تربیتی که کمک به امّت بکند برای فهم درست و تصحیح مسیرش
4ـ شناسایی واقعیتهای سیاسی و اقتصادی مسلمانان و تشریک مساعی در راه حلّ مشکلاتشان
5ـ دعوت برای یک کاسه کردن تواناییها و تلاشهای مسلمانان و دوری کردن از تعصّب برای سرزمین یا حزب و یا جماعتی خاص.
6ـ آگاه کردن مسلمانان بطور عمومی و دعوتگران بطور خصوصی از نقشههایی که ضد آنها کشیده میشود و دعوت به احتیاط و حذر از آنها.
در شمارة 198 صفر 1425 مارس 2004 از مردم عراق در مقابل تهاجم آمریکا نیز دفاع کرده است البته این امر در راه ارضای خاطر سلفیهای جهادی و دیگر مسلمانان پُرشور است و همگامی با جّو عمومی اعتراضی در عالم اسلام.
سلفیّه معتدل:
گروهی هستند که از بدو پیدایش نهضت سلفّیه به افکار و نحلههای دیگر اسلامی هم نظر داشتهاند در میان علمای قدیم سلفّیه میتوان به شیخ محمّد غریب متوفی به سال 1209 و عثمان بن منصور متوفی به سال 1282 اشاره کرد که بر سر انصاف و اعتقادشان دچار معاناتی نیز شدهاند و امّا در میان امرا و علمای متأخر سلفی به نمونههای زیادی دسترسی داریم آنها به اصول قطعی و هسته اصلی سلفیّت باور دارند ولی به برداشتهای دیگر هم احترام میگذارند و از آثار دیگران هم استفاده مینمایند و احیاناً با فرقههای دیگر اسلامی همدردی و همراهی نیز میکنند آنها در رابطه با دیگران مانند همه وحدت خواهان بر نقاط اشتراک بیشتر تأکید مینمایند و به اصلیترین اصول سلفیّت اکتفا مینمایند بویژه بعد از آنکه عالمان بزرگ و اصلاحگر دینی امثال رشید رضا تا حدّی به دفاع از جنبههایی از افکار و اقدامات سلفیه برغم مخالفت سخت علمای مذاهب سنتّی و صوفیه و شیعیان که به سلفیها برچسب وهابی و منحرف میزدند برخاستند نوعی تعاطف و همدلی بین علمای نواندیش و علمای سلفی بوجود آمد مؤسسه �رابطة العالم الإسلامی� که نتیجة همکاری علمای کشور سعودی و عالمان دیگر کشورهای اسلامی است محصول این نگرش بوده و به همت امرا و علمای معتدل سلفی مدّت زیادی برپا بوده و اکنون نیز هنوز کارآیی خود را کاملاً از دست نداده است. پادشاهان خدمتگذار و دارای حمیّت دینی و تا حدّی روشن بین همچون عبدالعزیز بنیانگذار کشور سعودی و فرزندش فیصل را میتوان از سلفیّه معتدل به حساب آورد زیرا دایره ارتباط و خدمات مالی به مراکز فرهنگی و آموزشی جهان اسلام و کمکهای مادی و معنوی به اقلیّتهای مسلمان و برخی جنبشهای اسلامی را از حدود وابستگان به اندیشه سلفیّت گستردهتر کرده و با برخی قشریگریهای سلفیّه به مقابله برخاستند و از لحاظ تبادل فکری و فرهنگی سیاست درهای باز را در پیش گرفتند. از دیگر شخصیتها و افرادی که میتوان آنها را در سلک سلفیّه معتدل بشمار آورد کسانی چون محمّد علی صابونی صاحب صفوةالتّفاسیر و عبدالله بن عبدالرحمن آل بساّم مورّخ و نویسنده تاریخ شش جلدی علمای نجد در هشت قرن �علماء نجد فی ثمانیة قرون� که با امانت از مکانت علمی علمای مخالف سلفیّه هم نام بُرده است و شیخ محمد علی حرکان 1403ـ1330 رئیس رابطة العالم الإسلامی و دکتر عمر نصیف عبدالله رئیس دانشگاه مکّه و شیخ عبدالله انصاری متولد 1340 داعی بزرگ قطری و عبدالرحمن حبّنکه متولد 1927 سوریالاصل که درباره ذات خدا و رد مادیون کتابهای مهمی چون العقیدة الأسلامیه تألیف کرده است. و سالها در رادیوی سعودی برنامه مخصوص داشته و شیخ محمد مجذوب متولد 1907 سوریالأصل و مؤلف کتاب �علماء و مفکرون عرفتهم� در سه جلد و عبدالله بن زید آل محمود 1417ـ1329 قاضی شرع قطر صاحب تألیفات زیاد از جمله کتابی در نفی ظهور مهدی موعود و رد احادیث مربوط به آن که از طرف علمای سلفی کتابهایی در رد آراء او نوشته شده است. و عبدالمجید خطیب سفیر سعودی صاحب تفسیر خطیب و دیوانهای شعری درباره عقاید اسلامی و احمد عبدالغفور عطا از بنیانگذاران رابطهالادب و از دوستان سید قطب همچنین اصلاحطلبان سعودی نظیر عازی عبدالرحمن قصیبی وزیر سابق آب سعودی که یک جریان سیاسی معارض حکومت سعودی به رهبری سعدالفقیه هستند در زمره سلفیه معتدل محسوب میشوند.
سلفیه هندوستان نیز نظیر صدیق حسن خان حاکم قبلی بهوپال در دوره انگلیسیها و نذیر حسین دهلوی و علمای مدرسه صادق پوری از مجاهدین هند علیه انگلیس نیز دارای همین مشرب میباشند. محبالدین خطیب داعی پرشور تونسی نیز در همین نحله جای میگیرد باید یادآوری کرد صاحبنظران و عالمان بسیار بزرگی چون شوکانی در یمن و آلوسی در عراق جمالالدین قاسمی در سوریه که تحت تأثیر فکر سلفی قرار گرفتند از همین نحله سلفی معتدل به حساب میآیند همچنین علمای مشهوری که کتابهایشان در سطح جهانی خوانندگانی دارد همچون سید سابق صاحب کتاب فقهالسنه و عبدالمجید زندانی عالم بزرگ یمنی مؤسس دانشگاه الایمان صاحب کتاب التوحید با دیدگاهی برگرفته از اعجاز علمی نیز در زمره سلفیه معتدل هستند.
سلفیه طرفدار آلبانی
ناصرالدین آلبانی متوفی به سال 1421 از عالمان بزرگ سلفی و محدثی بلامنازع میباشد بسیاری از سلفیه از طرفداران ایشان بوده وی در مسئله تکفیر احتیاط بیشتری دارد و در تعریف ایمان به عقاید ابوحنیفه و ابوجعفر طحاوی در این خصوص نزدیک شده است لذا مخالفینش وی را مرجئه گویند.
در رابطه با سیاست و جهاد و دعوت و مسائل جدید پیش روی داعیان نظرات مدّونتری از دیگر سلفیان سنتی دارد تبلیغ عقیده صحیح به سبک سلفیه در اولویت برنامههای ایشان قرار دارد خروج علیه حکومتها و قیام مسلحانه و تأسیس احزاب و جماعتهای اسلامی را به شدت رد میکند در موضوع تعریف ایمان، حدود حجاب زن و برخی نظرات فقهی و حدیثی شذ و ذاتی به نسبت افکار پذیرفته شده سلفیه دارند. بیعت با رهبران اسلامی معاصر را قبول ندارد و آن را حق خلیفه شرعی میداند.
بنابراین آلبانی نه تنها یک محدث و یک محقق پر تألیف و وزین است بلکه یک متفکر و فقیه نیز میباشد آلبانی علاوه بر اینکه با سلفیه سیاسی جهادی سخت مخالف است با تفکرات انقلابی و رادیکال دینی نظیر سید قطب و محمد قطب نیز مخالف است و از سوی این گرایشات به داشتن افکار ارجائی و سازشکارانه متهم است.
اگرچه وی مخالف تندروی سیاسی است اما از لحاظ فکری تندرو است و در نوشتار بسیار خردهگیر است و بلکه نیشدار مینویسد و با شدت بر صوفیه و علمای مقلد مذاهب اربعه و اشعریها میتازد بهرحال میتوان او را یکی از رهبران فکری مسلمانان معاصر حساب کرد. او دارای شاگردان برجستهای میباشد در کردستان عراق کسانی چون ملا حمدی سلفی از مواضع وی دفاع مینمایند همچنین مجله صراطالمستقیم (ڕێگهی راست) با مجوز وزارت فرهنگ (رۆشنبیری) حکومت خودمختار کردستان عراق دارای چنین خط فکری میباشند.
بطور کلی این جریان انشعابی از نحله سلفیه در مسائل اعتقادی صلابت بیشتری دارند و دارای تفکری سازمان یافتهتر میباشند ولی در مسائل سیاسی ـ اجتماعی و رابطه با گروههای اجتماعی از نرمش بیشتری برخوردارند. کتابهای سسلهالاحادیث الصحیحه و سلسلهالأحادیث الضعیفة مشارالیه در چندین جلد از پرخوانندهترین کتابها میباشند که نویسندگان و متفکّرین اسلامی معاصر از آن بینیاز نیستند و در تخریج احادیث مرجع مهّمی هستند.
سلفی سیاسی ـ جهادی
دستهای که از میان سلفیه برخاسته و سابقهاشان به دهه هشتاد میلادی در مصر برمیگردد سلفیه سیاسی جهادی هستند به سلفیه حزبی نیز مشهورند به اصول افکار سلفیها اعتقاد دارند ولی به برجسته کردن مقوله جهاد و اقامه شرع بیشتر پرداختهاند به درکشیدن یک تئوری انقلابی و رادیکال از بطن منابع فکر سلفی اقدام کردهاند افکار سازمان �القاعده� به رهبری سیاسی و فکری بن لادن و ایمنالظواهری منبعث از این جریان است کثیری از مبارزین و مجاهدین جهان اسلام مانند گروه مسلح اسلامی در الجزایر، گروه شامیل باسایف در چچن، گروه ابوسیاف در فیلیپین گروه جمعه نمنگانی در ازبکستان و تاجیکستان، جیش محمد در کشمیر و گروه امام صمود در اندونزی و سرانجام گروه انصارالأسلام در کردستان عراق و � از همین نحله بشمار میروند. که اغلب بعد از جریانات معتدل اسلامی بوجود آمده و روند مبارزات آنها را دچار اختلال کرده و به طرف تندروی سوق دادند.
فکر سلفی سیاسی ـ جهادی بالخصوص از طرف هیچ عالم برجسته و مشهوری ارائه نشده است بلکه التقاطی میباشد از آراء و افکار ابن تیمیه و محمد ابن عبدالوهاب مانند پایه و اساس که با نظرات عالمانی چون عبدالله عزام، سید قطب، عمر عبدالرحمن، عبدالمجید زندانی در هم آمیخته شده است. ولی شواهدی موثق از تفاوت برداشتهای آنها با این نحله در دست میباشد. محمد قطب به عنوان میراثدار و نماینده افکار سید قطب در کتابها و مقالات مختلفی مانند مقالهای در الأخبار سال دوم شماره هیجدهم و کتابهای �کیف ندعواالناس� و �واقعنا المعاصر� به نقد این جریان بعنوان شباب متعجّل و کم آگاه پرداخته است و در نامهای در همان شماره الأخبار سید قطب را از داشتن فکر تکفیر بری ساخته است و فرزند شیخ عمر عبدالرحمن عالم نابینای زندانی در نیویورک بنام سیفالدین به نقل روزنامه شرق شماره 17 تیر 1381 خبر از تبرئه پدرش از اعمال بن لادن و ایمن الظواهری میدهد و نیز جماعه اسلامی تأسیس یافته توسط شیخ عمر نیز مواضع مسلحانه و خشن خویش را کنار گذارده و عبدالله عزام نیز به نظر میرسد جهاد را تنها در صورتی تجویز مینماید که سرزمین اسلامی مورد تجاوز آشکار قرار گیرد مانند فلسیطین و افغانستان مورد هجوم اتحاد جماهیر شوروی نه در کشورهای دیگر مانند حادثه انفجار مرکز تجارت جهانی در آمریکا جماعتهای سلفی سیاسیـ جهادی علیرغم هیاهویی که رسانههای جهانی در مورد آنها براه انداختهاند از تبلیغات وسیعی برخوردار نیستند و ایدئولوژی منسجمی ندارند در آغاز ظهور با کتابهای کم محتوی همچون �فریضة الغائبة� در مورد جهاد و رسالهای بینام و نشان با عنوان جهاد به قلم یکی از علماء الأزهر به عرصه فکر و فرهنگ قدم نهادند. از همان آغاز ظهور از طرف علمای حکومتی و حرکتهای اسلامی سابقهدار چون اخوان مورد نقد قرار گرفتند برخی از نقاّدان این نحله دارای انصاف و تعهّد میباشند ولی بیشتر آنها با مذاق حکومتها و مرعوب از جوسازیهای جهانی و با استفاده از سادگی و کم سوادی داعیان این نحله به ردّ و تخطئه آنها میپردازند. اخیراً کتابهایی که از سوی عبدالمنعم حُلَیمه (ابوبصیر) و ابوقتاده فلسطینی و عبدالکریم عبید شاذلی و عبدالقادر عبدالعزیز و ابومحمد مقدسی با همین مشرب به تبیین مسائل اعتقادی و حرکتی میپردازند و تا حدی در صدد تئوریزه کردن افکارشان هستند این نحله از طرف دیگر سلفیان به دارا بودن روحیه و فکر خوارج متهم هستند و مخصوصاً از طرف متأثرین از فکر آلبانی بیشتر مورد انتقاد هستند محمد قطب در کتاب کیف ندعواالناس بدینگونه از آنان انتقاد مینماید:
التعجل فی الحرکة المعاصرة
شتابزدگی در حرکت معاصر
اولاً: نشناختن حد و اندازه دقیق فاصله دوری امّت از حقیقت اسلام.
ثانیاً: فریبخوردگی در قبال احساسات عمومی تودهها، و توهّم این مطلب که رسیدن به هدف هرچند سخت است امّا به آسانی و در مدّت زمان کم قابل حصول است.
ثالثاً: عدم برآورد دقیق واکنش دشمنان.
در یک تقسیمبندی کلّی نحله سلفیه به چهار گرایش عمده تقسیم شدهاند
1ـ سلفیّه اصلی 2ـ سلفیّه معتدل 3ـ سلفیّه طرفدار آلبانی
4ـ سلفیّه سیاسیـجهادی
سلفیّه اصلی:
دفاع از چهارچوب و شاکلة اصلی افکار محمّدابن عبدالوهّاب را در ذمّه خویش گرفته و مسائلی چون انحصار دعا و استعانت و عبادت برای خدا و نفی بدعتها و ترویج نظرات علمای قرنهای اوّل و دوم و سوم و تابعینشان را بصورت تکراری و کلیشهای در کتابها و منابر و ایستگاههای رسانهای بازگو می نمایند بیشتر علمای رسمی عربستان سعودی آنها که در دارالبحوث والأفتا گردآمدهاند و کسانی که برنامة مذهبی رادیو سعودی را همچون نورعلی الّدرب را به اجرا درمیآورند همین نوع تفکّر را دارا میباشند آنهایی که این الگوی فکری را دارند و کتابهایشان تا حدی پخش شده است به قرار ذیل میباشند :
مفتی سابق سعودی عبدالعزیز بن عبدالله ابن باز (م 1421)، شیخ سلیمان تمیمی، محمّدصالح عثیمین(1410 ـ 1320)، ابوبکر جابر الجزایری و محمّدامین شنقیطی صاحب تفسیر اضواءالبیان، 1293ـ1325 جمیل زینو، شیخ ربیع مدخلی استاد جرح و تعدیل که همگی از متأخرین و معاصرین میباشند و از قدما شیخ عبدالرحمن آل الشیخ 1285ـ1193 صاحب کتاب فتحالمجید و دیگر علمای آل الشیخ که از نوادگان محمدابن عبدالوهاب میباشند مخصوصاً شیخ محمدابن ابراهیم آل الشیخ که قبل از بن باز مفتی سعودی بودند 1386ـ1311 و شیخ عبدالمحسن العّبادی دارای تألیفی در تأیید احادیث مهدی آخرالزمان و ردّ بر کتاب لامهدّی ینتَظر نوشته قاضی سابق قطر و شیخ عوض العبّادی الیمنی و عبدالقادر اهدل دارای منظومههای هدایة المُرید و توحید علاّم الغیوبو نویسندگان کتابچه موجز عقیدة السلف همچون شیخ صالح فوزان و شیخ عبدالرحمن سعدی صاحب تفسیر تیسیر و ...
بطور کلّی این نحله از سلفّیه بیشترین مبلغّین و دعاة سلفیة را در سطح جهانی و بخصوص در دانشگاههای پُر امکانات سعودی پوشش میدهند غالباً وارد مسائل سیاسی و اجتماعی و حتّی مسائل مستحدث فقهی نیز نمیشوند در اعتقادات هم به همان تحقیقات محمّدابن عبدالوهاب و سلف دانشمندش ابن تیمّیه اکتفا مینمایند در مسائل سیاسی و اجتماعی صاحب مکتب خاصی نیستند در عربستان سعودی یک طبقه رجال مذهبی مرتبط با حکومت را تشکیل میدهند و به همکاری سلطان و مفتی مانند دورانهای گذشته تمدن اسلامی علاقمند هستند برخی از علماء دون پایهتر آنها مانند جمیل زینو در نوشتجات تندروی خاصی دارند. میتوان آنها را سلفیه فکری ـ اعتقادی هم نام نهاد چون وارد تفصیلات فکر و فقه اسلامی و مسائل روز و سیاست نمیشوند. و؛ چون از سنت رایج سلفیه ـ از ظهور محمد ابن عبدالوهاب تا دستگاه مذهبی کنونی عربستان ـ تبعیت میکنند، میشود آنها را سلفیه سنتی نیز خواند. مذهب دولتی سعودی از آنها نیرو میگیرد و مفتیان سعودی از همان آغاز تشکیل دولت سعودی از میان آنها انتخاب میشود خدماتی که از سوی سعودیها به مسلمانان جهان میشود در تأسیس مؤسسات خیرّیه و دانشگاهها، بیشتر تحت سرپرستی آنها انجام میشود البتّه بیشک جریاناتی آگاهتر و دارای وسعت نظر بیشتری هم در میان رجال سیاسی و هم رجال مذهبی سعودی وجود دارند که به خدمات بیشائبهتر ناشی از ثروت فراوان سعودی تشویق مینمایند. پیشروترین و بِروزترین نمود فکر سلفی اصلی صدور مجله �البیان� در لندن بوده که در ترویج فکر سلفی و مقابله با ادبیات آزاد و افکار سکولار و فشارهای وارد بر مسلمانان در هر جای دنیا و نیز مقابله با افکار نوگرای اسلامی تلاش میورزد اهداف کلی مجله در شماره اول آن در سال 1406 بشرح زیر بیان شده است:
1ـ انتشار عقیده اهل سنت و جماعت
2ـ انتشار علم شرعی که مبتنی بر دلیل باشد و اصالت علمی داشته باشد.
3ـ تلاش در راه بحثهای تبلیغی و تربیتی که کمک به امّت بکند برای فهم درست و تصحیح مسیرش
4ـ شناسایی واقعیتهای سیاسی و اقتصادی مسلمانان و تشریک مساعی در راه حلّ مشکلاتشان
5ـ دعوت برای یک کاسه کردن تواناییها و تلاشهای مسلمانان و دوری کردن از تعصّب برای سرزمین یا حزب و یا جماعتی خاص.
6ـ آگاه کردن مسلمانان بطور عمومی و دعوتگران بطور خصوصی از نقشههایی که ضد آنها کشیده میشود و دعوت به احتیاط و حذر از آنها.
در شمارة 198 صفر 1425 مارس 2004 از مردم عراق در مقابل تهاجم آمریکا نیز دفاع کرده است البته این امر در راه ارضای خاطر سلفیهای جهادی و دیگر مسلمانان پُرشور است و همگامی با جّو عمومی اعتراضی در عالم اسلام.
سلفیّه معتدل:
گروهی هستند که از بدو پیدایش نهضت سلفّیه به افکار و نحلههای دیگر اسلامی هم نظر داشتهاند در میان علمای قدیم سلفّیه میتوان به شیخ محمّد غریب متوفی به سال 1209 و عثمان بن منصور متوفی به سال 1282 اشاره کرد که بر سر انصاف و اعتقادشان دچار معاناتی نیز شدهاند و امّا در میان امرا و علمای متأخر سلفی به نمونههای زیادی دسترسی داریم آنها به اصول قطعی و هسته اصلی سلفیّت باور دارند ولی به برداشتهای دیگر هم احترام میگذارند و از آثار دیگران هم استفاده مینمایند و احیاناً با فرقههای دیگر اسلامی همدردی و همراهی نیز میکنند آنها در رابطه با دیگران مانند همه وحدت خواهان بر نقاط اشتراک بیشتر تأکید مینمایند و به اصلیترین اصول سلفیّت اکتفا مینمایند بویژه بعد از آنکه عالمان بزرگ و اصلاحگر دینی امثال رشید رضا تا حدّی به دفاع از جنبههایی از افکار و اقدامات سلفیه برغم مخالفت سخت علمای مذاهب سنتّی و صوفیه و شیعیان که به سلفیها برچسب وهابی و منحرف میزدند برخاستند نوعی تعاطف و همدلی بین علمای نواندیش و علمای سلفی بوجود آمد مؤسسه �رابطة العالم الإسلامی� که نتیجة همکاری علمای کشور سعودی و عالمان دیگر کشورهای اسلامی است محصول این نگرش بوده و به همت امرا و علمای معتدل سلفی مدّت زیادی برپا بوده و اکنون نیز هنوز کارآیی خود را کاملاً از دست نداده است. پادشاهان خدمتگذار و دارای حمیّت دینی و تا حدّی روشن بین همچون عبدالعزیز بنیانگذار کشور سعودی و فرزندش فیصل را میتوان از سلفیّه معتدل به حساب آورد زیرا دایره ارتباط و خدمات مالی به مراکز فرهنگی و آموزشی جهان اسلام و کمکهای مادی و معنوی به اقلیّتهای مسلمان و برخی جنبشهای اسلامی را از حدود وابستگان به اندیشه سلفیّت گستردهتر کرده و با برخی قشریگریهای سلفیّه به مقابله برخاستند و از لحاظ تبادل فکری و فرهنگی سیاست درهای باز را در پیش گرفتند. از دیگر شخصیتها و افرادی که میتوان آنها را در سلک سلفیّه معتدل بشمار آورد کسانی چون محمّد علی صابونی صاحب صفوةالتّفاسیر و عبدالله بن عبدالرحمن آل بساّم مورّخ و نویسنده تاریخ شش جلدی علمای نجد در هشت قرن �علماء نجد فی ثمانیة قرون� که با امانت از مکانت علمی علمای مخالف سلفیّه هم نام بُرده است و شیخ محمد علی حرکان 1403ـ1330 رئیس رابطة العالم الإسلامی و دکتر عمر نصیف عبدالله رئیس دانشگاه مکّه و شیخ عبدالله انصاری متولد 1340 داعی بزرگ قطری و عبدالرحمن حبّنکه متولد 1927 سوریالاصل که درباره ذات خدا و رد مادیون کتابهای مهمی چون العقیدة الأسلامیه تألیف کرده است. و سالها در رادیوی سعودی برنامه مخصوص داشته و شیخ محمد مجذوب متولد 1907 سوریالأصل و مؤلف کتاب �علماء و مفکرون عرفتهم� در سه جلد و عبدالله بن زید آل محمود 1417ـ1329 قاضی شرع قطر صاحب تألیفات زیاد از جمله کتابی در نفی ظهور مهدی موعود و رد احادیث مربوط به آن که از طرف علمای سلفی کتابهایی در رد آراء او نوشته شده است. و عبدالمجید خطیب سفیر سعودی صاحب تفسیر خطیب و دیوانهای شعری درباره عقاید اسلامی و احمد عبدالغفور عطا از بنیانگذاران رابطهالادب و از دوستان سید قطب همچنین اصلاحطلبان سعودی نظیر عازی عبدالرحمن قصیبی وزیر سابق آب سعودی که یک جریان سیاسی معارض حکومت سعودی به رهبری سعدالفقیه هستند در زمره سلفیه معتدل محسوب میشوند.
سلفیه هندوستان نیز نظیر صدیق حسن خان حاکم قبلی بهوپال در دوره انگلیسیها و نذیر حسین دهلوی و علمای مدرسه صادق پوری از مجاهدین هند علیه انگلیس نیز دارای همین مشرب میباشند. محبالدین خطیب داعی پرشور تونسی نیز در همین نحله جای میگیرد باید یادآوری کرد صاحبنظران و عالمان بسیار بزرگی چون شوکانی در یمن و آلوسی در عراق جمالالدین قاسمی در سوریه که تحت تأثیر فکر سلفی قرار گرفتند از همین نحله سلفی معتدل به حساب میآیند همچنین علمای مشهوری که کتابهایشان در سطح جهانی خوانندگانی دارد همچون سید سابق صاحب کتاب فقهالسنه و عبدالمجید زندانی عالم بزرگ یمنی مؤسس دانشگاه الایمان صاحب کتاب التوحید با دیدگاهی برگرفته از اعجاز علمی نیز در زمره سلفیه معتدل هستند.
سلفیه طرفدار آلبانی
ناصرالدین آلبانی متوفی به سال 1421 از عالمان بزرگ سلفی و محدثی بلامنازع میباشد بسیاری از سلفیه از طرفداران ایشان بوده وی در مسئله تکفیر احتیاط بیشتری دارد و در تعریف ایمان به عقاید ابوحنیفه و ابوجعفر طحاوی در این خصوص نزدیک شده است لذا مخالفینش وی را مرجئه گویند.
در رابطه با سیاست و جهاد و دعوت و مسائل جدید پیش روی داعیان نظرات مدّونتری از دیگر سلفیان سنتی دارد تبلیغ عقیده صحیح به سبک سلفیه در اولویت برنامههای ایشان قرار دارد خروج علیه حکومتها و قیام مسلحانه و تأسیس احزاب و جماعتهای اسلامی را به شدت رد میکند در موضوع تعریف ایمان، حدود حجاب زن و برخی نظرات فقهی و حدیثی شذ و ذاتی به نسبت افکار پذیرفته شده سلفیه دارند. بیعت با رهبران اسلامی معاصر را قبول ندارد و آن را حق خلیفه شرعی میداند.
بنابراین آلبانی نه تنها یک محدث و یک محقق پر تألیف و وزین است بلکه یک متفکر و فقیه نیز میباشد آلبانی علاوه بر اینکه با سلفیه سیاسی جهادی سخت مخالف است با تفکرات انقلابی و رادیکال دینی نظیر سید قطب و محمد قطب نیز مخالف است و از سوی این گرایشات به داشتن افکار ارجائی و سازشکارانه متهم است.
اگرچه وی مخالف تندروی سیاسی است اما از لحاظ فکری تندرو است و در نوشتار بسیار خردهگیر است و بلکه نیشدار مینویسد و با شدت بر صوفیه و علمای مقلد مذاهب اربعه و اشعریها میتازد بهرحال میتوان او را یکی از رهبران فکری مسلمانان معاصر حساب کرد. او دارای شاگردان برجستهای میباشد در کردستان عراق کسانی چون ملا حمدی سلفی از مواضع وی دفاع مینمایند همچنین مجله صراطالمستقیم (ڕێگهی راست) با مجوز وزارت فرهنگ (رۆشنبیری) حکومت خودمختار کردستان عراق دارای چنین خط فکری میباشند.
بطور کلی این جریان انشعابی از نحله سلفیه در مسائل اعتقادی صلابت بیشتری دارند و دارای تفکری سازمان یافتهتر میباشند ولی در مسائل سیاسی ـ اجتماعی و رابطه با گروههای اجتماعی از نرمش بیشتری برخوردارند. کتابهای سسلهالاحادیث الصحیحه و سلسلهالأحادیث الضعیفة مشارالیه در چندین جلد از پرخوانندهترین کتابها میباشند که نویسندگان و متفکّرین اسلامی معاصر از آن بینیاز نیستند و در تخریج احادیث مرجع مهّمی هستند.
سلفی سیاسی ـ جهادی
دستهای که از میان سلفیه برخاسته و سابقهاشان به دهه هشتاد میلادی در مصر برمیگردد سلفیه سیاسی جهادی هستند به سلفیه حزبی نیز مشهورند به اصول افکار سلفیها اعتقاد دارند ولی به برجسته کردن مقوله جهاد و اقامه شرع بیشتر پرداختهاند به درکشیدن یک تئوری انقلابی و رادیکال از بطن منابع فکر سلفی اقدام کردهاند افکار سازمان �القاعده� به رهبری سیاسی و فکری بن لادن و ایمنالظواهری منبعث از این جریان است کثیری از مبارزین و مجاهدین جهان اسلام مانند گروه مسلح اسلامی در الجزایر، گروه شامیل باسایف در چچن، گروه ابوسیاف در فیلیپین گروه جمعه نمنگانی در ازبکستان و تاجیکستان، جیش محمد در کشمیر و گروه امام صمود در اندونزی و سرانجام گروه انصارالأسلام در کردستان عراق و � از همین نحله بشمار میروند. که اغلب بعد از جریانات معتدل اسلامی بوجود آمده و روند مبارزات آنها را دچار اختلال کرده و به طرف تندروی سوق دادند.
فکر سلفی سیاسی ـ جهادی بالخصوص از طرف هیچ عالم برجسته و مشهوری ارائه نشده است بلکه التقاطی میباشد از آراء و افکار ابن تیمیه و محمد ابن عبدالوهاب مانند پایه و اساس که با نظرات عالمانی چون عبدالله عزام، سید قطب، عمر عبدالرحمن، عبدالمجید زندانی در هم آمیخته شده است. ولی شواهدی موثق از تفاوت برداشتهای آنها با این نحله در دست میباشد. محمد قطب به عنوان میراثدار و نماینده افکار سید قطب در کتابها و مقالات مختلفی مانند مقالهای در الأخبار سال دوم شماره هیجدهم و کتابهای �کیف ندعواالناس� و �واقعنا المعاصر� به نقد این جریان بعنوان شباب متعجّل و کم آگاه پرداخته است و در نامهای در همان شماره الأخبار سید قطب را از داشتن فکر تکفیر بری ساخته است و فرزند شیخ عمر عبدالرحمن عالم نابینای زندانی در نیویورک بنام سیفالدین به نقل روزنامه شرق شماره 17 تیر 1381 خبر از تبرئه پدرش از اعمال بن لادن و ایمن الظواهری میدهد و نیز جماعه اسلامی تأسیس یافته توسط شیخ عمر نیز مواضع مسلحانه و خشن خویش را کنار گذارده و عبدالله عزام نیز به نظر میرسد جهاد را تنها در صورتی تجویز مینماید که سرزمین اسلامی مورد تجاوز آشکار قرار گیرد مانند فلسیطین و افغانستان مورد هجوم اتحاد جماهیر شوروی نه در کشورهای دیگر مانند حادثه انفجار مرکز تجارت جهانی در آمریکا جماعتهای سلفی سیاسیـ جهادی علیرغم هیاهویی که رسانههای جهانی در مورد آنها براه انداختهاند از تبلیغات وسیعی برخوردار نیستند و ایدئولوژی منسجمی ندارند در آغاز ظهور با کتابهای کم محتوی همچون �فریضة الغائبة� در مورد جهاد و رسالهای بینام و نشان با عنوان جهاد به قلم یکی از علماء الأزهر به عرصه فکر و فرهنگ قدم نهادند. از همان آغاز ظهور از طرف علمای حکومتی و حرکتهای اسلامی سابقهدار چون اخوان مورد نقد قرار گرفتند برخی از نقاّدان این نحله دارای انصاف و تعهّد میباشند ولی بیشتر آنها با مذاق حکومتها و مرعوب از جوسازیهای جهانی و با استفاده از سادگی و کم سوادی داعیان این نحله به ردّ و تخطئه آنها میپردازند. اخیراً کتابهایی که از سوی عبدالمنعم حُلَیمه (ابوبصیر) و ابوقتاده فلسطینی و عبدالکریم عبید شاذلی و عبدالقادر عبدالعزیز و ابومحمد مقدسی با همین مشرب به تبیین مسائل اعتقادی و حرکتی میپردازند و تا حدی در صدد تئوریزه کردن افکارشان هستند این نحله از طرف دیگر سلفیان به دارا بودن روحیه و فکر خوارج متهم هستند و مخصوصاً از طرف متأثرین از فکر آلبانی بیشتر مورد انتقاد هستند محمد قطب در کتاب کیف ندعواالناس بدینگونه از آنان انتقاد مینماید:
التعجل فی الحرکة المعاصرة
شتابزدگی در حرکت معاصر
اولاً: نشناختن حد و اندازه دقیق فاصله دوری امّت از حقیقت اسلام.
ثانیاً: فریبخوردگی در قبال احساسات عمومی تودهها، و توهّم این مطلب که رسیدن به هدف هرچند سخت است امّا به آسانی و در مدّت زمان کم قابل حصول است.
ثالثاً: عدم برآورد دقیق واکنش دشمنان.
نظرات شما عزیزان:
تاريخ : پنج شنبه 2 شهريور 1391برچسب:انشعابات اصلی سلفیّه در سطح جهانی در یک تقسیمبندی کلّی نحله سل, | 18:49 | نویسنده : دکتر عابد نقیبی |
.: Weblog Themes By Pichak :.